COPD là gì?

COPD là tình trạng tắc nghẽn luồng khí thở ra mạn tính, không hồi phục hoàn toàn, do viêm mạn tính đường hô hấp và tổn thương phế nang. Bệnh thường gặp ở người ≥40 tuổi, đặc biệt ở người có tiền sử hút thuốc lá, sống trong môi trường ô nhiễm, hoặc tiếp xúc lâu dài với khói bụi (than tổ ong, khói bếp…).

COPD gồm 2 biểu hiện chính:

• Viêm phế quản mạn tính: ho khạc đàm kéo dài ít nhất 3 tháng mỗi năm, trong 2 năm liên tiếp.
• Khí phế thũng: tổn thương phế nang, gây giảm đàn hồi phổi, khó thở tăng dần.

Tại Việt Nam, theo nghiên cứu của Bộ Y tế và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ mắc COPD ở người trên 40 tuổi là khoảng 4–6%, cao hơn ở nam giới và nhóm hút thuốc lá. Tuy nhiên, tỷ lệ chẩn đoán đúng chỉ dưới 30% nghĩa là rất nhiều người mắc bệnh nhưng chưa từng được phát hiện hoặc điều trị.

Bệnh COPD

Triệu chứng nhận biết sớm

Nhiều người bệnh cao tuổi cho rằng ho, khạc đàm và mệt khi vận động là do “già yếu” hoặc “viêm họng kéo dài”, dẫn đến bỏ sót chẩn đoán. Những dấu hiệu sau cần được lưu ý:

• Ho và khạc đàm mạn tính, nhất là vào buổi sáng.
• Khó thở khi gắng sức, chẳng hạn như đi lên dốc, lên cầu thang.
• Thở khò khè, nặng ngực từng đợt, đặc biệt khi thời tiết thay đổi.
• Sút cân, mệt mỏi, giảm khả năng lao động hoặc sinh hoạt thường ngày.

Nếu có ≥2 triệu chứng trên, người bệnh nên đến cơ sở y tế để đo hô hấp ký – phương pháp xác định chẩn đoán COPD.

Các yếu tố nguy cơ

• Hút thuốc lá chủ động hoặc thụ động: là nguyên nhân hàng đầu, chiếm tới 80–90% trường hợp COPD.
• Tiếp xúc khói bếp củi, khói than tổ ong: thường gặp ở phụ nữ nội trợ.
• Ô nhiễm không khí: bụi mịn (PM2.5) trong môi trường đô thị.
• Nhiễm trùng hô hấp tái diễn thời trẻ hoặc bệnh nền phổi từ trước.

Biến chứng nếu không điều trị

Nếu không kiểm soát tốt, COPD có thể gây:

• Suy hô hấp mạn tính, cần thở oxy dài hạn.
• Tăng áp phổi – suy tim phải (còn gọi là “tim phổi mạn”).
• Suy kiệt, loãng xương, trầm cảm, mất khả năng tự chăm sóc.
• Tử vong do đợt cấp (nhiễm trùng phổi gây khó thở dữ dội).

Theo GOLD 2023, đợt cấp của COPD là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến nhập viện và tử vong ở người ≥65 tuổi mắc bệnh phổi mạn.

Phương pháp điều trị và kiểm soát COPD hiệu quả

Việc điều trị COPD là kiểm soát triệu chứng, giảm đợt cấp và duy trì chức năng sống tối ưu. Các biện pháp bao gồm:

1. Ngưng hút thuốc lá: Là biện pháp hiệu quả nhất làm chậm tiến triển bệnh. Cần sự hỗ trợ của bác sĩ, nhóm cai nghiện thuốc lá nếu cần.

2. Dùng thuốc hít đúng cách

- Thuốc giãn phế quản tác dụng kéo dài (LAMA, LABA) là nền tảng.

- Thuốc corticosteroid dạng hít (ICS) chỉ định khi có yếu tố viêm.

- Cần tập huấn sử dụng bình xịt định liều (MDI), máy phun khí dung hoặc dụng cụ hít bột khô (DPI) đúng kỹ thuật.

3. Tiêm phòng đầy đủ

Vắc xin cúm hằng năm và phế cầu (PPSV23 hoặc PCV13) đã chứng minh giảm đợt cấp và tử vong ở người bệnh COPD.

4. Phục hồi chức năng hô hấp

Gồm bài tập thở (thở chúm môi, thở cơ hoành), đi bộ nhẹ mỗi ngày. Giúp cải thiện chất lượng sống, giảm khó thở.

5. Theo dõi và tái khám định kỳ

Đo chức năng hô hấp ít nhất 1–2 lần/năm.

Theo dõi chỉ số BMI, SpO₂, đánh giá nguy cơ đợt cấp để điều chỉnh điều trị.

“COPD không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát tốt nếu được phát hiện sớm, điều trị đúng và theo dõi sát. Người cao tuổi cần được truyền thông rõ ràng về vai trò của thuốc hít, ngưng hút thuốc, và tiêm phòng đầy đủ để duy trì chất lượng sống.”

(Theo khuyến cáo của GOLD – Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease, cập nhật 2024)

Thông điệp sức khỏe thiết thực dành cho người bệnh COPD

Nếu bạn hoặc người thân cao tuổi đang gặp tình trạng ho khạc đàm kéo dài, khó thở khi vận động nhẹ, đừng chủ quan coi đó là dấu hiệu của tuổi già. Đây có thể là biểu hiện của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) một bệnh lý nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu phát hiện sớm và điều trị đúng cách.

Việc ngưng hút thuốc lá là bước đầu tiên và quan trọng nhất để bảo vệ lá phổi. Kể cả khi bệnh đã xuất hiện, việc dừng hút thuốc vẫn giúp làm chậm tiến triển và giảm số lần bệnh trở nặng.

Tiêm phòng cúm và phế cầu định kỳ chính là biện pháp chủ động giúp người cao tuổi tránh khỏi các đợt nhiễm trùng hô hấp nguyên nhân hàng đầu gây đợt cấp và nhập viện ở bệnh nhân COPD.

Song song đó, người bệnh cần được hướng dẫn tập thở đúng cách, duy trì vận động thể chất nhẹ nhàng, và sử dụng thuốc hít đều đặn, đúng kỹ thuật theo hướng dẫn của bác sĩ. Những điều này không chỉ giúp cải thiện triệu chứng mà còn góp phần nâng cao chất lượng sống lâu dài.

Sống khỏe với COPD là hoàn toàn có thể nếu người bệnh chủ động chăm sóc sức khỏe, tuân thủ điều trị, và được hỗ trợ đầy đủ từ nhân viên y tế cũng như gia đình.

Thành Tuyên