Việt Nam: Cảnh báo rõ nét về huyết áp cao

Số liệu từ nhiều nghiên cứu y tế tại Việt Nam cho thấy tăng huyết áp là một vấn đề y tế công cộng lớn:

✅Theo phân tích tổng hợp của 10 nghiên cứu, tỷ lệ tăng huyết áp đo thực tế ở người Việt trưởng thành khoảng 21,1% (khoảng 1/5 người trưởng thành)

✅Một khảo sát quốc gia (dựa trên dữ liệu 2005) ở người từ 25–64 tuổi chỉ ra tỷ lệ cao huyết áp là 20,7 %, trong khi tiền cao huyết áp (“pre-hypertension”) chiếm tới 41,8%.

✅Theo hướng dẫn của Hội Tăng Huyết Áp Việt Nam (VSH), nhiều nghiên cứu nội địa đã ghi nhận tỷ lệ masked hypertension khoảng 21%.

✅ Tại nhóm người cao tuổi (≥ 60 tuổi) ở vùng núi phía Bắc Việt Nam, một nghiên cứu đã báo cáo 62,15% bị tăng huyết áp, trong đó có tỉ lệ cao của tăng huyết áp tâm thu đơn độc (isolated systolic hypertension).

✅ Ngoài ra, lối sống cộng đồng – như ăn nhiều muối – cũng góp phần lớn vào gánh nặng tăng huyết áp: một nghiên cứu mô hình hóa ước tính mức tiêu thụ muối trung bình ở người lớn Việt Nam là khoảng 9,4 g/ngày, cao hơn rất nhiều so với khuyến nghị.

Những con số này cảnh báo rằng, dù nhiều người nghĩ mình “không bị cao huyết áp”, thực tế là rất nhiều người có thể đang sống chung với nó mà không biết.

Tại sao tăng huyết áp bị “giấu kín”?

Để giải thích tại sao nhiều người không phát hiện huyết áp cao, cần nhìn vào ba yếu tố chính:

🚩Sự khác biệt giữa phòng khám và đời thực

 Khi đo huyết áp ở bệnh viện hoặc phòng khám, người bệnh thường được nghỉ ngơi, ngồi yên và giữ tâm lý ổn định. Nhưng trong cuộc sống thường ngày, huyết áp chịu ảnh hưởng lớn từ stress công việc, mất ngủ, ăn mặn, uống rượu hoặc hoạt động thể lực – những thời điểm mà huyết áp rất có thể tăng cao nhưng hiếm khi được ghi nhận.

🚩 Biến đổi theo thời điểm

 Huyết áp không phải là con số cố định suốt ngày. Ở Việt Nam, một số nghiên cứu báo cáo về mô hình huyết áp “non-dipping” (không giảm ban đêm) hoặc “morning-surge” (tăng mạnh vào sáng sớm), những dạng này dễ bị bỏ qua nếu chỉ đo huyết áp vào ban ngày.

🚩 Thiếu sàng lọc và nhận thức đúng cách

Theo meta-phân tích, tỷ lệ người Việt biết mình bị cao huyết áp rất thấp (awareness), cũng như tỷ lệ điều trị và kiểm soát huyết áp thấp.

Nhiều người dựa vào cảm giác (“tôi không mệt, không chóng mặt”) để khẳng định huyết áp bình thường. Thêm vào đó, truyền thông về huyết áp đôi khi chưa cụ thể: khuyến nghị đo huyết áp như thế nào, khi nào đo, và tại sao đo nhiều lần vẫn còn rất ít được nhấn mạnh.

Hậu quả: Đột quỵ đến như hệ quả tất yếu

Tăng huyết áp: dù là được biết rõ hay “ẩn” là yếu tố nguy cơ hàng đầu gây đột quỵ. Ở Việt Nam, mô hình mô phỏng tác động sức khỏe và kinh tế cho thấy rằng việc chưa chẩn đoán hoặc kiểm soát huyết áp tốt có thể gây ra số ca đột quỵ và chi phí y tế rất lớn.

Khi huyết áp cao kéo dài nhưng không được kiểm soát, nó sẽ làm tổn thương thành mạch máu não: dẫn đến xơ vữa, phình mạch, hoặc huyết khối tất cả đều là tiền thân đột quỵ. Vì thế, “đột quỵ bất ngờ” thường không hẳn là bất ngờ, mà là hệ quả của việc huyết áp cao bị bỏ sót.

Làm thế nào để phát hiện và ngăn chặn tăng huyết áp ẩn?

Khuyến nghị đo huyết áp tại nhà nhiều ngày (HBPM): Người dân nên đo huyết áp ít nhất 7 ngày liên tiếp, vào buổi sáng và buổi chiều, để xác định mức trung bình thực.

➡️ Đo huyết áp 24 giờ (ABPM): Đây là tiêu chuẩn “vàng” để xác định các trường hợp tăng huyết áp ẩn, non-dipping hoặc morning-surge.

➡️ Tăng cường truyền thông y tế: Cần nâng cao kiến thức cộng đồng về cách đo huyết áp đúng cách, tầm quan trọng của việc đo tại nhà, và mối liên hệ giữa huyết áp cao tiềm ẩn với đột quỵ.

➡️ Chính sách y tế và tiếp cận thiết bị: Hỗ trợ chi phí ABPM, khuyến khích trạm y tế cấp xã, bệnh viện tuyến tỉnh trang bị máy đo huyết áp cho hoạt động tầm soát; phát triển chương trình “đo huyết áp cộng đồng” tại trường học, cơ quan, doanh nghiệp.

Tăng huyết áp ẩn là một “thủ phạm im lặng”: nó không gào thét, không đau đớn, nhưng lại có thể dẫn đến những hậu quả rất nghiêm trọng như đột quỵ. Ở Việt Nam, theo các nghiên cứu hiện hành, gánh nặng tăng huyết áp rất lớn, trong khi mức độ nhận thức và kiểm soát còn quá thấp.

Việc phát hiện sớm, theo dõi huyết áp đúng cách không chỉ cứu người mà còn cứu cộng đồng. Đó là lý do tại sao mỗi người nên chủ động đo huyết áp tại nhà đừng để “bình thường khi khám” đánh lừa bạn, vì “bình thường khi khám” đôi khi chỉ là vỏ bọc của huyết áp cao tiềm ẩn.

Thành Tuyên