Khi những loại thuốc mạnh nhất cũng trở nên bất lực

Tại các khoa hồi sức tích cực trên khắp Việt Nam, các bác sĩ đang chứng kiến một thực tế đáng sợ: nhiều người bệnh tử vong không phải vì bệnh quá nặng, mà vì không còn bất kỳ loại kháng sinh nào có thể cứu được họ.

Một ca viêm phổi thông thường, một vết thương nhỏ bị nhiễm khuẩn hay một ca hậu phẫu tưởng như đơn giản nay có thể trở thành cuộc chiến sinh tử khi vi khuẩn đã “học cách sống sót” trước thuốc.

Đó không còn là cảnh báo xa vời. Đó là “cuộc khủng hoảng thầm lặng” mang tên kháng kháng sinh (AMR – antimicrobial resistance) đang lan rộng ở Việt Nam.

Con số biết nói: Hơn 260.000 ca tử vong ở Việt Nam chỉ trong 4 năm

Từ 2020 đến 2023, các tổng hợp dữ liệu truyền thông y tế và chuyên ngành ghi nhận khoảng 269.681 ca tử vong liên quan đến kháng kháng sinh tại Việt Nam tương đương khoảng 70.000 ca mỗi năm.

Với số ca tử vong này, kháng kháng sinh trở thành một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu, cao hơn cả số người tử vong do tai nạn giao thông trong nhiều năm cộng lại.

⛔ Không chỉ vậy:

Một nghiên cứu trong nước cho thấy 1/3 kháng sinh đang được sử dụng là không phù hợp, tức dùng sai bệnh, sai liều hoặc không cần thiết.

Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia có tỉ lệ kháng thuốc cao nhất châu Á, theo WHO.

Những con số này không đơn thuần là thống kê, chúng phản ánh thực trạng nguy hiểm đang diễn ra tại từng gia đình, từng khoa phòng bệnh viện và từng hiệu thuốc.

Vì sao Việt Nam trở thành “điểm nóng” của kháng kháng sinh?

1. Lạm dụng kháng sinh trong cộng đồng

Ở Việt Nam, thuốc kháng sinh có thể được mua dễ dàng tại nhiều nhà thuốc mà không cần đơn của bác sĩ. Ho – sốt – viêm họng – cảm cúm (đa phần do virus) đều bị “đè” bằng kháng sinh.

Điều này làm vi khuẩn “tập luyện” và sẽ không còn đáp lại khi thật sự cần điều trị

2. Kê đơn kháng sinh quá mức trong bệnh viện

Nhiều khảo sát tại các bệnh viện tuyến tỉnh cho thấy tỷ lệ kê kháng sinh không phù hợp khá cao, đặc biệt trong:

✅Viêm đường hô hấp trên

✅Nhiễm khuẩn nhẹ

✅Dự phòng trước phẫu thuật kéo dài quá mức

✅Khi dùng sai, vi khuẩn sẽ tiến hóa nhanh hơn.

3. Vi khuẩn đa kháng lan rộng: từ cộng đồng tới ICU

Các loại vi khuẩn “đa kháng”, “siêu kháng” xuất hiện ngày càng nhiều:

✅ Acinetobacter baumannii

✅ Klebsiella pneumoniae

✅ Pseudomonas aeruginosa

✅ E. coli kháng Carbapenem

Ở một số bệnh viện, tỷ lệ E. coli kháng nhóm Carbapenem (loại kháng sinh mạnh nhất) đã lên tới 40–70%.

Khi vi khuẩn đa kháng “lọt” vào khoa hồi sức, nơi có nhiều người bệnh nặng, đang thở máy, đặt catheter tử vong có thể tăng lên 40–60%.

4. Lạm dụng kháng sinh trong chăn nuôi

Kháng sinh dùng để kích thích tăng trưởng và phòng bệnh cho vật nuôi.

Không ít chủng vi khuẩn kháng thuốc từ trang trại đã đi vào: thực phẩm, nguồn nước, môi trường và cuối cùng ảnh hưởng đến con người.

 Hệ lụy: Không chỉ là kháng thuốc mà là “lùi lại hàng chục năm tiến bộ y học”

1. Điều trị nhiễm khuẩn trở nên khó khăn

Một ca viêm phổi từng khỏi sau 7–10 ngày điều trị giờ có thể kéo dài 3–4 tuần hoặc hơn.

2. Nguy cơ tử vong cao

Trong ICU, các ca nhiễm khuẩn huyết do vi khuẩn đa kháng có tỷ lệ tử vong 40–60%, thậm chí cao hơn ở người già và người suy giảm miễn dịch.

3. Phẫu thuật trở nên nguy hiểm

Mổ đẻ, mổ ruột thừa, thay khớp, can thiệp tim mạch, … tất cả đều dựa vào kháng sinh để phòng ngừa nhiễm trùng. Nếu kháng sinh mất tác dụng, ngành phẫu thuật sẽ bị đẩy lùi hàng thập kỷ.

4. Chi phí y tế tăng chóng mặt

Kháng sinh mạnh (như Colistin, Tigecycline) rất đắt, lại thường phải kết hợp nhiều loại.

Một ca điều trị nhiễm khuẩn đa kháng ở ICU có thể tốn hàng chục triệu – hàng trăm triệu đồng.

Chúng ta cần làm gì để ngăn chặn “đại dịch thầm lặng”?

🚩 Với ngành y tế

✅ Siết chặt quản lý kê đơn

✅ Triển khai mạnh mẽ chương trình quản lý sử dụng kháng sinh (AMS)

✅ Tăng xét nghiệm kháng sinh đồ

✅ Giám sát vi khuẩn kháng thuốc tại bệnh viện và cộng đồng

🚩Với bệnh viện và bác sĩ

✅ Chỉ kê kháng sinh khi thực sự có chỉ định

✅ Tránh dùng kháng sinh “cho yên tâm”

✅ Ưu tiên kháng sinh phổ hẹp khi phù hợp

✅ Ngừng thuốc khi không còn cần thiết

✅ Chuyển sang phác đồ phù hợp dựa trên kháng sinh đồ

🚩 Với người dân

✅ Không tự ý mua kháng sinh

✅ Không dùng kháng sinh cho cảm cúm, viêm họng do virus

✅ Không chia sẻ toa thuốc cho người khác

✅ Dùng đủ liều – đúng thời gian – đúng chỉ định

✅ Khám bác sĩ khi bệnh kéo dài hoặc có dấu hiệu nặng

Kháng kháng sinh – Biên độ an toàn đang dần biến mất

Cuộc khủng hoảng này không gây tiếng nổ, không gây hoảng loạn như một dịch bệnh bùng phát nhưng nó âm thầm, dai dẳng, và nguy hiểm hơn nhiều.

Mỗi viên kháng sinh dùng sai hôm nay là một cơ hội sống bị đánh mất ngày mai.

Kháng kháng sinh không phải chuyện của riêng bác sĩ hay bệnh viện.

Đó là trách nhiệm của từng cá nhân.

Hãy dừng lại trước một viên thuốc kháng sinh không rõ chỉ định.

Hãy hỏi bác sĩ.

Hãy dùng thuốc có trách nhiệm.

Đó là cách duy nhất để bảo vệ bản thân, gia đình và cả thế hệ mai sau trước khi mọi loại thuốc mạnh nhất cũng trở nên bất lực.