CVCM: BSCKII. Trần Văn Hà – TK Mắt bán phần sau

Trong thập kỷ qua, tật khúc xạ học đường – đặc biệt là cận thị – đang gia tăng với tốc độ đáng báo động ở Việt Nam và nhiều quốc gia châu Á. WHO dự báo đến năm 2050, một nửa dân số thế giới sẽ mắc cận thị, trong đó 10% bị cận thị nặng (≥ -6D), làm tăng nguy cơ thoái hóa hoàng điểm, bong võng mạc và mù lòa. Tại Việt Nam, khảo sát của Bộ Y tế cho thấy tỷ lệ học sinh ở các thành phố lớn mắc tật khúc xạ dao động 30-40%, trong khi ở nông thôn là 15-20%.

Tại Phú Thọ, điều tra năm 2023 ghi nhận 45% học sinh Trường THCS Liên Bảo (P. Vĩnh Phúc, T. Phú Thọ) có tật khúc xạ, trong đó 20% đeo kính sai độ. Con số này là lời cảnh báo mạnh mẽ về sự cần thiết của chương trình kiểm soát và phòng ngừa cận thị học đường.

Tật khúc xạ học đường là gì?

Tật khúc xạ học đường bao gồm cận thị, viễn thị và loạn thị, xảy ra khi ánh sáng không hội tụ đúng trên võng mạc, gây nhìn mờ, nhức mỏi và ảnh hưởng học tập. Nguyên nhân phổ biến gồm:

• Di truyền: Nếu bố/mẹ bị cận thị, nguy cơ của trẻ tăng gấp 2–3 lần.
• Thói quen học tập sai tư thế, thiếu ánh sáng.
• Sử dụng thiết bị điện tử quá nhiều.
• Thiếu thời gian tiếp xúc ánh sáng tự nhiên (hoạt động ngoài trời).

Nguy cơ và hậu quả nếu không can thiệp

• Cận thị tiến triển nặng có thể gây thoái hóa võng mạc, bong võng mạc, glôcôm và mất thị lực không hồi phục.
• Viễn thị/loạn thị không chỉnh kính dẫn đến lác mắt, nhược thị, giảm khả năng nhìn vĩnh viễn.
•  Ảnh hưởng học tập, giảm chất lượng sống và tăng nguy cơ stress thị giác.

Khuyến cáo phòng và kiểm soát tật khúc xạ học đường (theo WHO, BHVI, Hội Nhãn khoa Việt Nam)

✅Tăng hoạt động ngoài trời

• WHO khuyến nghị ít nhất 2 giờ/ngày (khoảng 14 giờ/tuần) hoạt động ngoài trời, giúp giảm nguy cơ khởi phát cận thị.
• Tận dụng ánh sáng tự nhiên, tránh học tập kéo dài trong không gian thiếu sáng.

✅Giới hạn thời gian màn hình và đọc sách

• Giảm thời gian sử dụng thiết bị điện tử (không quá 2 giờ/ngày cho trẻ dưới 15 tuổi).
• Giữ khoảng cách đọc sách/bảng từ 30-35cm, ngồi thẳng lưng.
• Áp dụng quy tắc 20-20-20: Cứ 20 phút nhìn gần, nên nhìn ra xa 20 feet (6m) trong ít nhất 20 giây.
• Đảm bảo cường độ ánh sáng tại nơi làm việc và học tập: Ánh sáng trên bàn học cần đạt 300-500 lux, sử dụng đèn LED ánh sáng trắng (4000-6500K) không nhấp nháy, bố trí ánh sáng đồng đều và tránh bóng đổ. Ưu tiên kết hợp ánh sáng tự nhiên với đèn bàn có chao tản quang để giảm chói và bảo vệ thị lực.

✅Khám mắt định kỳ và chỉnh kính đúng độ

• Trẻ từ 6–15 tuổi cần khám mắt ít nhất 6 tháng/lần để đo khúc xạ, soi đáy mắt và phát hiện sớm tiến triển cận thị.
• Kính phải đạt tiêu chuẩn quang học, đúng độ, tránh kính không chất lượng hoặc kính thời trang.

✅Phương pháp kiểm soát tiến triển cận thị hiện đại theo khuyến cáo quốc tế

Trên thế giới, đặc biệt tại các nước châu Á như Singapore, Hong Kong, Nhật Bản, các phương pháp kiểm soát cận thị hiện đại đã được áp dụng rộng rãi. Theo Brien Holden Vision Institute (BHVI) – viện nghiên cứu nhãn khoa hàng đầu của Úc – các giải pháp này không chỉ giúp làm chậm tiến triển cận thị 30-60% mà còn giảm nguy cơ biến chứng về võng mạc và glôcôm trong tương lai. BHVI được xem là “chuẩn vàng” trong nghiên cứu và khuyến cáo toàn cầu về quản lý cận thị học đường.

Một số phương pháp được BHVI và Hội Nhãn khoa Việt Nam khuyến cáo bao gồm:

• Kính Ortho-K (kính áp tròng cứng định hình giác mạc): Đeo ban đêm, hiệu quả giảm tốc độ tăng độ cận 30-50% ở trẻ em.
• Kính áp tròng mềm kiểm soát cận (multifocal): Giảm tiến triển cận thị khoảng 30-50% so với kính gọng thông thường.
• Thuốc nhỏ mắt atropin nồng độ thấp (0,01–0,05%): Được BHVI khuyến cáo cho trẻ có cận tiến triển nhanh, sử dụng dưới sự giám sát của bác sĩ chuyên khoa.
• Kính đa tròng hoặc kính DIMS (Defocus Incorporated Multiple Segments): Công nghệ mới giúp giảm 50-60% tốc độ tăng độ cận, đang được áp dụng tại Hong Kong, Singapore và bắt đầu phổ biến ở Việt Nam.

✅Truyền thông giáo dục sức khỏe thị giác

• Tăng cường truyền thông tới phụ huynh và giáo viên về nhận biết dấu hiệu tật khúc xạ (trẻ hay nheo mắt, nghiêng đầu, lại gần bảng…).
• Tổ chức hội thảo, khám sàng lọc định kỳ tại trường học.

Hành động tại Phú Thọ: Nỗ lực từ bệnh viện đến nhà trường

Trước thực trạng tỷ lệ học sinh mắc tật khúc xạ gia tăng nhanh, Ngành Y tế và Ngành Giáo dục tỉnh Phú Thọ đã cùng phối hợp triển khai nhiều chương trình phòng ngừa và can thiệp sớm. Trong đó, Bệnh viện Đa khoa Vĩnh Phúc là một trong những đơn vị y tế đóng vai trò nòng cốt với chuỗi hoạt động khám sàng lọc thị lực miễn phí tại các trường học trên địa bàn.

BSCKII. Trần Văn Hà (Trưởng khoa Mắt bán phần sau) cho biết: Mỗi buổi khám đều được thực hiện đầy đủ các bước: đo thị lực, đo khúc xạ bằng thiết bị hiện đại, soi đáy mắt và tư vấn chuyên sâu cho từng học sinh. Đặc biệt, những trường hợp cận thị tiến triển hoặc đeo kính sai độ được lập hồ sơ theo dõi, đồng thời phối hợp với phụ huynh và giáo viên để điều chỉnh phương pháp học tập, thói quen sử dụng thiết bị điện tử.

Bệnh viện cũng tăng cường tư vấn về các phương pháp kiểm soát cận thị hiện đại như kính Ortho-K, kính áp tròng mềm đa tròng hoặc atropin liều thấp, giúp phụ huynh có thêm lựa chọn ngoài việc đeo kính gọng truyền thống. Bên cạnh đó, các buổi truyền thông trực tiếp tại trường học được tổ chức định kỳ nhằm nâng cao nhận thức về chăm sóc mắt, từ chế độ học tập hợp lý, vệ sinh thị giác đến tầm quan trọng của hoạt động ngoài trời.

Tật khúc xạ học đường không còn là vấn đề cá nhân của từng học sinh, mà là một thách thức sức khỏe cộng đồng đòi hỏi sự chung tay của gia đình, nhà trường và ngành y tế. Việc phát hiện sớm, theo dõi chặt chẽ và áp dụng các phương pháp kiểm soát cận thị tiên tiến không chỉ giúp bảo vệ đôi mắt sáng khỏe cho trẻ em hôm nay, mà còn gìn giữ chất lượng cuộc sống cho cả thế hệ tương lai.

“Đôi mắt khỏe mạnh không chỉ mở ra tri thức, mà còn mở ra tương lai. Khám mắt định kỳ, tăng cường vận động ngoài trời và lựa chọn giải pháp điều chỉnh thị lực đúng cách là đầu tư quý giá cho tương lai của con trẻ.”- BSCKII. Trần Văn Hà chia sẻ.

Thành Tuyên