Bài viết này tổng hợp các bằng chứng khoa học hiện hành, làm rõ tiềm năng của vaccine trong việc ngăn ngừa một số loại ung thư phổ biến, đồng thời phân tích những rào cản xã hội – tâm lý – kinh tế đang khiến nhiều người bỏ lỡ cơ hội phòng bệnh quan trọng này.

Ung thư - Gánh nặng bệnh tật có thể phòng ngừa

Ung thư đang dần trở thành một vấn đề y tế công cộng nghiêm trọng tại Việt Nam. Theo Globocan 2020, mỗi năm Việt Nam ghi nhận khoảng 182.000 ca mắc mới ung thư và hơn 122.000 ca tử vong. Không chỉ gia tăng về số lượng, ung thư còn có xu hướng trẻ hóa và xuất hiện ngày càng sớm.

Tuy nhiên, không phải tất cả các loại ung thư đều không thể phòng tránh. Trên thực tế, một số bệnh ung thư có nguyên nhân rõ ràng từ virus, và do đó, hoàn toàn có thể phòng ngừa bằng vaccine. Việc chủ động phòng bệnh từ sớm, thay vì điều trị khi đã muộn, là một chiến lược y tế dự phòng cần được thúc đẩy mạnh mẽ.

Vai trò của vaccine trong phòng ngừa ung thư: Từ lý thuyết đến thực tiễn

Vaccine và cơ chế phòng ngừa ung thư

Trong y học hiện đại, vaccine không chỉ là biện pháp ngăn ngừa các bệnh truyền nhiễm cổ điển như sởi, bạch hầu hay cúm mùa. Một số loại virus có khả năng gây ung thư - điển hình như Human papillomavirus (HPV) và virus viêm gan B (HBV). Vaccine chống lại các virus này đồng nghĩa với việc loại bỏ nguy cơ ung thư từ gốc.

Vaccine HPV - Vũ khí hiệu quả chống ung thư cổ tử cung và hơn thế nữa

HPV là nguyên nhân hàng đầu gây ung thư cổ tử cung, chiếm hơn 95% tổng số ca mắc. Ngoài ra, HPV còn có liên quan đến các loại ung thư khác như ung thư hậu môn, hầu họng, dương vật và mụn cóc sinh dục.

Các nghiên cứu dài hạn tại châu Âu, Mỹ và Úc đã chứng minh: vaccine HPV có thể làm giảm tới 90% nguy cơ mắc ung thư cổ tử cung nếu được tiêm trước tuổi có quan hệ tình dục, đặc biệt hiệu quả trong độ tuổi từ 9 - 14.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) hiện khuyến cáo tiêm 2 liều vaccine HPV cho trẻ em gái và trai trong độ tuổi từ 9 - 14. Tuy nhiên, tại Việt Nam, vaccine này vẫn chưa được đưa vào chương trình tiêm chủng mở rộng quốc gia và chủ yếu được cung cấp theo hình thức dịch vụ.

Vaccine viêm gan B - Biện pháp then chốt giảm ung thư gan

Ung thư gan là nguyên nhân tử vong hàng đầu trong số các loại ung thư tại Việt Nam, với khoảng 26.400 ca tử vong mỗi năm. Nguyên nhân chính là do virus viêm gan B - loại virus lưu hành phổ biến tại khu vực Đông Nam Á.

Việc tiêm vaccine viêm gan B trong vòng 24 giờ sau sinh đã được chứng minh giúp giảm đáng kể tỷ lệ nhiễm và nguy cơ tiến triển thành ung thư gan. Việt Nam đã triển khai vaccine viêm gan B trong chương trình tiêm chủng mở rộng từ năm 2003. Tuy nhiên, tỷ lệ tiêm đúng lịch, nhất là mũi sơ sinh trong vòng 24 giờ, vẫn chưa đạt tối ưu ở một số vùng sâu, vùng xa.

Rào cản khiến vaccine phòng ung thư chưa được phổ biến

Dù đã có hiệu quả rõ rệt trong thực tế, việc tiêm vaccine phòng ung thư vẫn chưa trở thành thói quen phổ biến trong cộng đồng. Những nguyên nhân chính bao gồm:

Thiếu kiến thức và nhận thức: Nhiều người không biết rằng ung thư có thể phòng ngừa bằng vaccine. Khái niệm “vaccine chống ung thư” vẫn còn xa lạ, thậm chí bị hiểu sai.

Chi phí cao: Đặc biệt là với vaccine HPV (1,5–2,5 triệu/mũi), gây khó tiếp cận với người thu nhập thấp. Trong khi đó, vaccine này vẫn chưa được bảo hiểm y tế chi trả.

Tâm lý e ngại tác dụng phụ: Mặc dù vaccine đã được chứng minh an toàn qua hàng triệu ca tiêm trên toàn thế giới.

Thiếu chiến dịch truyền thông diện rộng: Vaccine phòng ung thư chưa được nhấn mạnh đúng mức trong các chương trình truyền thông sức khỏe cộng đồng.

Hướng đi tương lai: Từ phòng ngừa đến điều trị bằng vaccine

Ngoài HPV và viêm gan B, hiện có nhiều nghiên cứu hứa hẹn về các loại vaccine mới như:

Vaccine phòng vi khuẩn H. pylori - nguyên nhân gây ung thư dạ dày.

Vaccine viêm gan C - hướng đến ngăn ngừa ung thư gan do HCV.

Vaccine điều trị ung thư (cancer vaccines) - dùng công nghệ mRNA hoặc tế bào miễn dịch, đang được thử nghiệm lâm sàng ở một số bệnh ung thư như phổi, tuyến tiền liệt, u hắc tố.

Dù chưa phổ biến, nhưng những nghiên cứu này mở ra tương lai nơi vaccine không chỉ phòng ngừa, mà còn hỗ trợ điều trị ung thư cá thể hóa theo từng người bệnh.

Đừng để mất cơ hội từ những mũi tiêm

Vaccine không thể thay thế điều trị ung thư, nhưng chính là “cánh cửa đầu tiên” đơn giản, an toàn và tiết kiệm để ngăn chặn căn bệnh từ khi nó còn chưa bắt đầu. Khi y học đã trao cho chúng ta một công cụ hiệu quả đến vậy, điều cần thiết lúc này là hành động từ cả hệ thống y tế và mỗi cá nhân trong cộng đồng.

Đã đến lúc cần một bước tiến mạnh mẽ: đưa vaccine HPV vào chương trình tiêm chủng mở rộng, để mọi trẻ em, dù là gái hay trai đều có cơ hội tiếp cận miễn phí với lá chắn bảo vệ khỏi ung thư. Đồng thời, truyền thông cần được đẩy mạnh, lan tỏa thông điệp rõ ràng rằng: phòng bệnh bằng vaccine không chỉ là hành động cho hiện tại, mà là một khoản đầu tư bền vững cho tương lai, cho chính mình, cho gia đình, và cho cả thế hệ mai sau.

Đã đến lúc chúng ta thay đổi cách nghĩ về vaccine không chỉ là mũi tiêm cho trẻ nhỏ, mà là một quyết định chủ động để bảo vệ cuộc sống, gìn giữ những gì ta yêu quý.

“Cơ hội phòng ngừa ung thư đang ở ngay trước mắt. Đừng chờ đợi, hãy hành động. Bởi đôi khi, một quyết định hôm nay có thể cứu lấy cả một cuộc đời ngày mai”.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Globocan 2020, International Agency for Research on Cancer

2. CDC, Centers for Disease Control and Prevention (2023)

3. WHO, HPV vaccine position paper (2022)

4. Bộ Y tế Việt Nam, Chương trình Tiêm chủng mở rộng

5. Báo cáo Sức khỏe Việt Nam 2022, Bộ Y tế

Thành Tuyên